حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که در آن فرآیند جمع‌آوری، طبقه‌بندی ، ثبت، خلاصه کردن اطلاعات و تهیه گزارشهای مالی و صورتهای حسابداری در شکل‌ها و مدلهای خاص انجام می‌گیرد. تا افراد ذی‌نفع درون سازمانی مثل مدیران سازمان و یا برون‌سازمانی مثل بانک‌ها، مجمع عمومی سازمان مورد نظر و یا مقامات مالیاتی بتوانند از این اطلاعات استفاده کنند. به همین دلیل فردی که تحصیلات دانشگاهی ندارد، بیشتر دفتردار است تا حسابدار. چرا که گزارشهای این دسته از افراد مطابق استاندارد نیست و پردازش کافی نمی‌شود و بیشتر تراز حسابها می‌باشد. برای مثال یک حسابدار تجربی نمی‌تواند براحتی بین دارایی کوتاه مدت و بلند مدت تفاوت قائل شود و یا نمی‌داند که چگونه باید معاملات ارزی را در دفاتر ثبت کرد.

حسابداری به عنوان یک نظام پردازش اطلاعات، داده‌های خام مالی را دریافت نموده، آنها را به نظم در می‌آورد. محصول نهایی نظام حسابداری گزارش‌ها و صورت‌های مالی است که مبنای تصمیم‌گیری اشخاص ذی‌نفع (مدیران ، سرمایه‌گذاران ، دولت و ...) قرار می‌گیرد.

ماهیت :

یک حسابدار متخصص، در آینده می‌تواند مدیر مالی یک سازمان یا شرکت گردد یعنی می‌تواند به مدیریت یک شرکت ایده بدهد که منابع موجودش را در چه راههایی سرمایه‌گذاری نماید تا استفاده بهینه کند و یا اگر شرکت به منابع مالی جدید نیاز داشت یک مدیر مالی بر اساس دانش آکادمیک خود می‌تواند بگوید که از چه طریقی باید تامین مالی کرد. و مجموع این فعالیت‌ها خارج از توانایی یک حسابدار تجربی است.

حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که با فراهم‌کردن اطلاعات لازم کمک می‌کند تا سرمایه‌گذارها، اعتبار دهندگان، مدیران و دولت نسبت به مسائل اقتصادی بهتر بتوانند، تصمیم‌ بگیرند. برای مثال اگر شخصی بخواهد در یک شرکتی سرمایه‌گذاری کند، تمایل دارد که وضعیت مالی آن شرکت و یا نتایج عملیات آن شرکت را در طی سالهای قبل بداند. موضوعاتی که به صورت گزارشهای مالی توسط حسابداران تهیه می‌شود.

«حسابداری به منظور جوابگویی به نیازهای انسان به وجود آمده است. به همین دلیل با گذشت زمان و به موازات گسترش فعالیت‌های اقتصادی و افزایش پیچیدگی آن ،‌ هدفها و روشهای حسابداری برای جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی، توسعه یافته است. چرا که اشخاص، شرکت‌ها و دولت برای تصمیم‌گیری در مورد توزیع مناسب منابع مالی نیاز به اطلاعاتی قابل اتکا دارند که این اطلاعات را به یاری حسابداری می‌توان به دست آورد. از سوی دیگر انجام سرمایه‌گذاری یکی از مواد ضروری و اساسی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی کشور است و سرمایه‌گذاران نیز از بعد عرضه سرمایه، تا حد امکان سعی دارند منابع مالی خودرا به سویی سوق دهند که کمترین ریسک و بیشترین بازده را داشته باشد. یعنی به دنبال برآورد ریسک سرمایه‌گذاری‌ها خواهند بود. این در حالی است که یکی از مبانی اساسی برای محاسبه ریسک بازار شرکت‌ها ، استفاده از اطلاعات تولید شده توسط سیستم حسابدای است.            

رشته حسابداری از جمله رشته‌هایی است که از داوطلبان هر سه گروه آزمایشی ریاضی و فنی ، علوم تجربی و علوم انسانی دانشجو می‌پذیرد.

آینده شغلی ، بازار کار ، درآمد:

به نظر می‌رسد فارغ‌التحصیلان دوره‌های تحصیلات تکمیلی این رشته، آمادگی و پختگی بیشتری برای حضور در بازار کار دارند.  

 نتیجه یکی از تحقیقات دانشگاه «کلمبیا» مبنی بر این بود که از از دهه 70 به بعد همه شرکتهای موفق، شرکتهایی بوده‌اند که مدیر آنها تحصیلات مالی داشته است. چون از این دهه به بعد اطلاعات نقش مهمی پیدا کرده است و مهمترین اطلاعات نیز، اطلاعات مالی است که تاثیر بسیاری در تصمیم‌گیری روسای شرکت‌ها دارد.  

 «فرصت‌های شغلی یک حسابدار بسیار گسترده است و از پایین‌ترین سطح تا بالاترین سطح را در بر می‌گیرد. و با وجود این که در دانشگاههای مختلف کشور اعم از دولتی ، غیرانتفاعی و آزاد، دانشجویان بسیاری در رشته حسابداری تدریس می‌کنند اما تعداد فارغ‌التحصیلان بیکار این رشته از بیشتر رشته‌ها کمتر است. چون از یک موسسه کوچک گرفته تا بزرگترین کارخانه‌های کشور حداقل برای تهیه اظهارنامه مالیاتی به حسابدار نیازمند هستند.     

همچنین دانش حسابداری در بخش مالیات کاربرد وسیعی دارد. چون محاسبه سود به یاری حسابداری امکان‌پذیر است و تعیین مقدار سود نیز مبنای محاسبه مالیات شرکتها اعم از دولتی و خصوصی می‌باشد.      

فارغ‌التحصیلان این رشته پس از اتمام تحصیل می‌توانند در سطوح مختلف و شاخه‌های متفاوت عهده‌دار انجام امور مالی گردند که شرح آن چنین است:

الف) حسابداری                                                            

 فارغ‌التحصیلان می‌توانند در کلیه موسسات و واحدهای تجاری، اعم از دولتی یا خصوصی به عنوان حسابدار در شاخه‌های زیر مشغول کار شوند: 

 حسابداری مالی: در کلیه شرکتها و موسسات تجاری و غیرانتفاعی.  

حسابداری صنعتی : در کلیه واحدهای صنعتی و شرکتهای تولیدی.                  

حسابداری دولتی : در کلیه سازمانها و ادارات دولتی به عنوان حسابدار یا عامل ذیحساب.       

حسابداری مالیاتی : در ادارات دارایی.  

حسابداری بیمه : در موسسات بیمه .  

حسابداری بانکها : در شعبه‌ها و سرپرستی بانکها .                                    

حسابداران پس از مدتی اشتغال به کار حسابداری می‌توانند در سمت مدیریت مالی واحدهای تجاری ، ایفای نقش نمایند.                                                                 

ب ) حسابرسی    

 فارغ‌التحصیلان رشته حسابداری قادرند با توجه به شاخه‌های حسابداری در بند الف در حرفه حسابرسی شاغل شوند. شاغلان حرفه حسابرسی در یک تقسیم‌بندی کلی به دو گروه اصلی تفکیک می‌شوند :  

حسابرسان داخلی : این گروه از حسابرسان ، کارمند واحد مورد رسیدگی هستند، و در واقع رابط میان هیات مدیره و شرکت بوده و گزارش رسیدگی خود را به طور هفتگی ، ماهانه یا سالانه به مدیرعامل و هیات مدیره ارائه می‌دهند . این گروه از حسابرسان عملیات داخل واحد تجاری را رسیدگی می‌کنند.  

حسابرسان مستقل: این گروه از حسابرسان، افرادی هستند که در موسسات حسابرسی مشغول کار هستند و بر اساس قرارداد میان شرکتها یا سازمانها با این موسسات، عملیات حسابداری و مالی واحد تجاری را بر اساس اصول و موازین حسابداری مورد رسیدگی قرار می‌دهند و گزارش خود را به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه می‌کنند. در واقع حسابرسان مستقل رابط میان صاحبان شرکت و هیات مدیره شرکت می‌باشند.  

در حال حاضر در ایران ، سازمان حسابرسی به عنوان یک سازمان دولتی ، بزرگترین موسسه حسابرسی است و در کنار آن سایر موسسات حسابرسی دولتی و خصوصی مشغول فعالیت می‌باشند.

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه:  

داشتن شم ریاضی در رشته حسابداری از اهمیت بسیاری برخوردار است. به همین دلیل دانش‌آموزان رشته ریاضی در این رشته موفقتر هستند. البته این بدان معنا نیست که دانش‌آموزان رشته علوم انسانی قادر به ادامه تحصیل در رشته حسابداری نیستند بلکه باید تلاش کنند تا از دانش ریاضی خوب و یا حداقل متوسطی برخوردار باشند.       

همچنین یک حسابدار باید بتواند بخوبی گزارش کارهای خود را ارائه دهد. بنابراین باید در ادبیات فارسی مسلط بوده و نگارش خوبی داشته باشد. این ویژگی بخصوص در سطوح بالاتر این رشته یعنی حسابرسی و مدیریت مالی اهمیت بسیاری دارد. در آزمون هر سه گروه آزمایشی درس ریاضی به عنوان مهمترین درس این رشته ضریب 4 دارد.  دانشجوی حسابداری باید صادق و رازدار باشد چون در آینده تمام اسناد و مدارک یک سازمان را در اختیار دارد و اگر فرد رازدار و در کل با اخلاقی نباشد لطمات زیادی به آن شرکت و در نهایت به جامعه وارد می‌آورد. این مساله بخصوص در حسابرسی اهمیت بیشتری دارد زیرا اگر یک حسابرس که وظیفه بررسی گزارشات مالی یک سازمان و تایید صحت و سقم آن را بر عهده دارد، درستکار نبوده و یا شهامت ابراز مشکلات را نداشته باشد، می‌تواند به نابسامانی‌های اداری و مالی یک جامعه دامن بزند.  

و بالاخره یک حسابدار برای موفقیت در این دنیای پر از رقابت و تغییر و تحول باید خلاق، مبتکر، صبور و منضبط باشد. علاقه به امور مالی و تجزیه و تحلیل‌های آن، عامل موفقیت دانشجوی حسابداری است.   

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:   

 تا مقطع دکترا امکان ادامه تحصیل وجود دارد.  

نظر یک فارغ‌التحصیل مشغول به کار در این رشته :

دانشجوی این رشته باید تحمل ساعتها کار در پشت یک میز و صندلی و سرو کار داشتن با اعداد و ارقام را داشته باشد. همچنین باید دقیق و منظم باشد تا در جمع‌بندی اعداد و ارقام دچار مشکل نگردد.»  

وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:  

آموزش حسابداران و شرکت موثر آنها در فراهم‌آوری اطلاعات مالی دقیق و قابل اعتماد، و تجزیه و تحلیل این اطلاعات برای توسعه پایدار در کشور در حال توسعه‌ای مانند ایران اهمیت فراوانی دارد. چرا که وجود اطلاعات دقیق، اعتماد برانگیز، بموقع و مربوط به فعالیت‌های اقتصادی، نه تنها لازم بلکه حیاتی است. علاوه بر این اطلاعات مالی حاصل از فعالیت‌های اقتصادی که بوسیله نظام‌های حسابداری گزارش می‌شود، می‌تواند از انحراف مسیر پیش‌بینی شده ، اتلاف منابع اقتصادی و اخلال در برنامه‌های توسعه اقتصادی جلوگیری کند. 

دکتر ثقفی نیز در این باره می‌گوید:« چون این رشته فقط به کلاس و معلم نیاز دارد متاسفانه در سالهای اخیر، بسیاری از شهرهای دورافتاده که حتی یک حسابدار مجرب و متخصص ندارد، رشته حسابداری را با استفاده از اساتید کم‌تجربه دائر کرده است و در نتیجه فارغ‌التحصیلان دانشگاههای فوق حسابدارانی ناکارآمد هستند که نمی‌توانند، جذب بازار کار شوند. البته آنچه گفته شد شامل حال فارغ‌التحصیلان توانمند این رشته نمی‌شود چون هر فرد سرمایه‌گذار و هر موسسه اعتباری برای سرمایه‌گذاری یا اعتبار دادن به حسابدار نیاز دارد. »

نکات تکمیلی :       چند سال پیش وقتی که آقای . ت ریاست یکی از کارخانه‌های ایران را بر عهده گرفت با اخم‌های در هم و چهره‌های عبوس کارگرانی روبرو شد که 6 ماه بود حقوق نگرفته بودند و امید چندانی نیز به رئیس جدید نداشتند. اما رئیس جدید که فارغ‌التحصیل رشته حسابداری بود با مدیریت قوی و درست خویش نه تنها کارخانه مورد نظر را از ورشکستگی نجات داد بلکه امروزه این کارخانه یکی از بهترین کارخانه‌های کشور است که محصولات آن به خارج از کشور صادر می‌گردد و در حال حاضر نیز نحوه کار رئیس یاد شده به عنوان یک شیوه نوین در دانشگاهها تدریس می‌شود.        

آنچه خواندید سرگذشت واقعی یکی از کارخانه‌های کشور است.

براي فراگيرشدن فرهنگ كارآفريني، بايد تغييراتي در سيستم آموزشي و محتواي دروس مدارس و دانشگاهها داده شود و افرادي در رأاس امور قرار گيرند كه علاقه‌مند به ايجاد و توسعه فعاليتهاي توليدي بوده و شرايط مناسب را براي ظهور كارآفرينان را فراهم سازند. مطابق يافته‌هاي بدست آمده در اين پژوهش، انگيزه دانشجويان آموزشکده فني حرفه‌اي، موجب رشد نگرش مناسب و تقويت روحيه کارآفريني در آنها شده و نقش مؤثري در رفتارکارآفريني آنان داشته‌است. مطالعه تطبيقي نظام آموزش عالي ايران و کشورهايي که در توسعه آموزش فني و حرفه‌اي پيشرفتهاي روزافزوني داشته اند، نشان مي‌دهد که با شناسايي و به‌کارگيري روشهاي مؤثر آموزشي در برگزاري دوره‌هاي آموزشي مورد نياز،و پيش بيني شده، همچنين تدوين نظام جامع ارزيابي آموزشي و محتواي آن با توجه به ملاکهاي آموزش کار و برقراري مکانيزم بازخورد منظم و روزآمد و اصلاح و بهسازي برنامه‌هاي اين آموزشکده ها، موجبات رشد کارآفريني در دانش‌آموختگان اين مؤسسات فراهم خواهد شد.

به منظور توسعه کارآفريني در آموزشکده‌هاي فني و حرفه‌اي برخي راهکارهاي مهم ارائه مي‌گردد:

- فرهنگ‌سازي بمنظور ايجاد منزلت اجتماعي دوره‌هاي فني و حرفه‌اي، بگونه‌اي که فارغ‌التحصيلان اين آموزش‌ها از شأن و منزلت خاصي برخوردار باشند و اين موجب خواهد گرديد تا انگيزه کارآفريني در آنان تقويت شود.
- استفاده از برنامه‌هاي آموزشي مناسب اعضاي هيات علمي توانمند و مربيان ماهر جهت نائل آمدن به اهداف آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي
- ايجاد تسهيلات براي جوانان و فراهم آوردن اسباب تشويق آنان براي ورود به دوره‌هاي فني- حرفه‌اي
- تعيين هدفهاي آموزشي و تربيتي با توجه به احتياجات و مشکلات اجتماعي بطوريكه هدفها زاييده فعاليتهاي فعلي و جاري بوده و تغييرات فرهنگي را مورد توجه قرار دهند.
- توجه به نيازها، علايق و امكانات فراگيران در تعيين اهداف سيستم آموزش فني- حرفه‌‌اي
- توجه به اصل يادگيري مادام‌العمر در تعيين اهداف کلي در اين سيستم آموزشي
- تغيير جهت‌گيري دروس به سمت نيازهاي بازاركار و بكارگيري الگوهاي جديد يادگيري فعال كه درنهايت به بهبود چشم‌انداز اشتغال فارغ‌التحصيلان منتهي گردد.
- بهبود همكاري و تعامل بين وزارت آموزش و پرورش، وزارت كار و وزارتخانه‌ها و بخشهاي مسئول آموزش فني و حرفه‌اي، مديران محلي و ناحيه‌اي، سازمانهاي كارگري و كارفرمايي، مؤسسات كارآموزي وكارفرمايان انفرادي در هر ناحيه.
- شركت‌دادن دانش‌آموزان در كارهاي پاره‌وقت خارج از ساعات مدرسه كه ساختار رسمي داشته باشد.
- افزايش كيفيت آموزشي از طريق افزايش مشاركت صنايع در حمايت از مدارس و بخش آموزش فني و حرفه‌اي
- تاكيد بيشتر بر كسب مزيت‌هاي رقابتي اصلي شامل مهارتهاي فني، اجتماعي، سازماني، قانوني، فرهنگي و كارآفريني از طريق يادگيري فعال
- تدارك ابزارهاي پشتيباني شامل تربيت مربيان و آموزگاران، ارزشيابي و اعطاي مدارك، توسعه زيرساختها و فعاليت‌هاي توسعه منابع انساني.
- اصلاح ساختارهاي اداري و بازاركار در جهت ارتقاء جايگاه مشاغل فني و حرفه‌اي
- تشکيل ستاد کارآفريني در آموزشکده‌هاي فني و حرفه‌اي کشور بمنظور برنامه‌ريزي مؤثرتر توسعه کارآفريني مطابق با شرايط و ويژگيهاي منطقه‌اي.
- ارائه کمکهاي مالي مثل معافيت مالياتي، مشاوره شغلي، تسهيلات بانکي و غيره از جانب مسئولان دولتي و تسهيل در روند اجراي اين امور
- تشکيل شوراهاي پژوهشي در آموزشکده‌هاي فني و حرفه‌اي به منظور توسعه برنامه‌هاي کارآفريني
- تصويب اجباري بودن گذراندن درس کارآفريني براي تمامي دانشجوياني که در اين آموزشکده‌ها مشغول تحصيل مي‌باشند
- برقراري نظام استاد راهنما در اين آموزشکدها، بگونه‌اي که هر دانشجو پس از ورود به آموزشکده توسط استاد راهنما جهت مشاوره شغلي و تحصيلي مورد راهنمائي و رهبري قرار گيرد
- برگزاري مستمر دوره‌هاي ضمن خدمت براي مدرسين درس کارآفريني بمنظور ارتقاي سطح علمي آنان
- برگزاري همايش‌هاي منطقه‌اي در سطح آموزشکده‌ها با دعوت از کارآفرينان موفق منطقه‌اي
- انتشار نشريه مرتبط با کارآفريني با مشارکت فعال مدرسين و دانشجويان
- تشکيل هسته‌هاي فني و حرفه‌اي دانشجوئي در سطح آموزشکده‌ها بمنظور تقويت روحيه کارآفريني
 

به طور کلی چنانچه افرادی که به یک حرفه وارد می‌شوند از استانداردها و آموزش‌های لازم برخوردار نباشند، کیفیت حرفه حفظ نمی‌شود و ارتقا نمی‌یابد. به همین دلیل نهادهای حرفه‌ای موظفند افرادی را که این استانداردها را در بالاترین سطح احراز می‌کنند، جذب نمایند. در نتیجه، کیفیت حرفه رابطه مستقیمی با سطح توانایی متقاضیان جذب شده خواهد داشت. تعیین الزامات ورود به حرفه، اولین گام در این فرایند می‌باشد. هرچه سطح الزامات ورودی بالاتر باشد، الزامات آموزش حرفه‌ای و تجارب عملی در دوره زمانی کوتاه تری کسب خواهد شد.

استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری

استانداردهای حسابداری، مقررات حاکم بر چگونگی انجام کار حسابداری هستند. استانداردها به‌عنوان قواعد پایدار مورد پذیرش همگان قرار می‌گیرند، اما در عمل به‌طور دائم در تغییرند. استانداردهای حسابداری معمولاً شامل سه بخش هستند: شرح مسئله، بحث مستدل یا ارائه راه‌هایی برای حل مسئله، ارائه راه‌حل مطلوب.
استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری شامل ۸ استاندارد به شرح زیر می‌باشد:
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۱(الزامات ورود به برنامه آموزش حسابداری حرفه‌ای)
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۲(محتوای برنامه‌های آموزش حسابداری حرفه‌ای)
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۳(مهارت‌های حرفه‌ای)
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۴(نگرش‌ها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای)
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۵(الزامات تجربه‌کاری)
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۶(ارزیابی قابلیت‌ها و شایستگی حرفه‌ای)
استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۷(توسعه حرفه‌ای مستمر ۲۵ (برنامه‌ای برای یادگیری تمام‌عمر و توسعه مستمر شایستگی حرفه‌ای))
استاندارد بین­ المللی آموزش حسابداری شماره ۸(شایستگی لازم برای حسابرسان حرفه­ ای)
امروزه مدیریت دانش در سیستم‌های اطلاع رسانی کامپیوتری بصورت قابل ملاحظه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. سازماندهی و مدیریت دانش و بدنبال آن مدیریت اطلاعات یک نقش اساسی و موفق را در انتقال دانش فردی به دانش سازمانی ایفا می‌کنند. همچنین مدیریت اطلاعات و منابع آموزشی در محیط آموزش (یادگیری) الکترونیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجایی که سیستمهای یادگیری الکترونیکی مقدار زیادی از اطلاعات را نگهداری می‌کنند، ایجاد اینچنین محیطهایی بایستی به گونه‌ای انجام شود که که کاربران بتوانند از اطلاعات موجود استفاده مفید نمایند.

آموزش از راه دور استفاده از ابزارهای تکنولوژیکی مختلف مبتنی بر وب یا توزیع شده برای مقاصد آموزشی است. نامهای دیگری مانند آموزش از راه دور، آموزش برروی خط (Online Learning)،سیستمهای مدیریت و غیره هر یک به تنهایی جنبه‌های مختلفی از آموزش حسابداری از راه دور را شامل می‌شوند.
 

آغاز بانکداری

بانکداری در جهان زمانی آغاز شد که داد و ستد و مبادله کالا( غیر از مبادلات جنس به جنس ) بین مردم شروع و حتی با گسترش تجارت پیش از آنکه پول به مفهوم جدید مورد استفاده قرار گیرد نیاز به خدمت موسسات بانکی محسوس تر گشت و احتیاج به یک وسیله پرداخت سنجش ارزش ها و به ویژه وصول مطالبات از مشتریان دور و نزدیک با وجود خطرات ناشی از نقل و انتقال پول ایجاب می کرد که این فعل و انفعال توسط موسساتی بنام بانک انجام گیرد .
کلمه بانک اصطلاحی است قدیمی که از واژه آلمانی bank به معنای نوعی شرکت اخذ و رواج یافته و شاید هم از کلمه banco که یک لغت ایتالیایی و به معنای نیمکت صرافان بکار برده می شد اشتقاق یافته است . در هر حال بانک یا همان موسسات صرافی آن روز با همان نام و روش کهن به تدریج سازمان یافته و مرکز کلیه فعالیت های پولی و اعتباری بانک های امروزی شده اند.

تاریخچه بانکداری

1- بانکداری در دوره قدیم
الف_ بابل: در امپراطوری بابل معاملات به شیوه ابتدائی آن رواج داشت و حتی در قوانین حمورایی مقرراتی برای دادن وام و قبول سپرده های تجاری ذکر و دستوراتی درباره سرمایه گذاری آمده است.
در شهر بابل تجارتخانه ها و بانک های بزرگی وجود داشت که دادن حواله ، برات و نیز گرفتن ربح معمول بود و میزان ربح 20% بوده و درمواردی به صدی چهل تا چهل و سه می رسید .
معابد این شهر در حدود 2000 سال قبل از میلاد مسیح به عملیات بانکی محدودی مبادرت می ورزیدند و در مقابل و ثیقه اموال غیر منقول پول به عاریت می دادند .
ب _ یونان: در کشور خدایان و ارباب علاوه بر بانک های خصوصی بعضی از معابد هم به کار صرافی اشتغال داشتند . سپرده های مردم را پذیرفته و به اشخاص یا شهرها وام اعطا می کردند . از جمله معبد دلفی بود در شهر افسن و بعلت جنگ های مداوم داخلی ، معابد مطمئن ترین محل برای نگاهداری و حفاظت اموال گرانبها و پرارزش به شمار می آمد.
پ _ایران :قبل از دوره هخامنشی ، بانکداری به طرز ابتدائی مرسوم ولی در انحصار معابد و شاهزادگان بود و در زمان هخامنشیان بازرگانی رونق یافت و پول مسکوک رواج یافت . معروفترین این بانک ها اجیبی بود که به مهاجرین یهودی مقیم بابل تعلق داشت و کلیه امور بانکی از قبیل سپرده ، اعطای وام ورهن گرفتن املاک می پرداخت و سرمایه آن برای خرید و فروش منازل ، احشام ، غلامان کشتی های حامل کالا بکار می افتاد.
ت_رم : در اوایل تاسیس دولت رم که وصول مالیات ها به شکل مقاطعه به اشخاص واگذار می شد مامورین غالبا" به شهر ها و موسسات دولتی وام می دادند . در واقع به نوعی بانکداری مبادرت می ورزیدند . بانکدارهای رومی گذشته از تبدیل پول های خارجی به پول های کشور و تعیین عیار آن ها و قبول سپرده و دادن وام ، کار صندوق داری را هم برای مشتریان خود انجام می دادند.
عملیات بانکی بانکداران رومی از بیشتر جهات شبیه به بانکداری کنونی و عبارت بود از افتتاح حساب جاری و مد ت دار به نفع افراد، پرداخت بهره به سپرده های مدت دار ، دادن قرضه بانکی اعم از مصرفی و تجارتی با بهره های متفاوت،رهن و صدور اعتبار نامه نجاری و غیره .
ث _چین : در چین نیز حدود قرن ششم قبل از میلاد بانکداری رواج داشته و اختراع کاغذ ( در حدود 105 سال قبل از میلاد ) در چین از نظر استفاده در عملیات بانکداری اهمیتی بسزا یافت زیرا همین کشف بود که برای اولین بار تهیه اسناد بانکی ، تنظیم محاسبات و نگهداری حساب ها و نقل و انتقال اسناد را به صورتی ارزان و ساده مقدور ساخت .

2- بانکداری در قرون وسطی ( از قرن پنجم تا پانزدهم میلادی)
در قرون وسطی بانکداری و تجارت به مفهوم آنچه در یونان و امپراطوری روم وجود داشت عملا از بین رفت و پس از سقوط رم یک سیری قهقرائی در عملیات بانکی و سایر مظاهر تمدن بشری پیدا شد . عرف بانکداری با انجام برخی عملیات بانکی توسط اقوام مختل بخصوص یهودی ها که با استعداد طبیعی این قوم که بیشتر به فعالیت های بانکی پرداخته بودند، حیات تازه ای یافت ولی با مخالفت و تعصب شدید مقامات کلیسا علیه دریافت ربح از افراد و منع مشروط آن درقوم مذهب یهود قرار گرفت. در مذهب یهود منع دریافت بهره منحصرا" به منع دریافت ان از هم کیشان یهودی تعبیر شده، بنابراین عملیات صرافی و بخصوص دریافت بهره در مقابل دادن قرضه از افرد غیر یهود بالامانع رواج یافت .

3- بانکداری در دوره جدید( از قرن پانزدهم به بعد )
دوره جدید با پیشرفت تدریجی تجارت و داد ستد در سواحل دریای مدیترانه بخصوص در شهر های ونیز و فلورانس شروع شد و کشف امریکا و راههای دریائی جدید و استقرار روابط بازرگانی بین شرق و غرب کم کم دامنه فعالیت اقتصادی از سواحل دریای مدیترانه به کشور های سواحل اقیانوس اطلس مانند فرانسه _ اسپانیا_ پرتقال و انگلیس گسترش پیدا کرد . این پیشرفت توام با استفاده روز افزون از خدمات بانکی و نتیجتا" ازدیاد حرفه بانکداری بویژه در شهر ونیز بود .با ورود طلا و نقره فراوان از آمریکا و آثار پولی در کشور های مختلف اروپائی از یک طرف و رفع ممنوعیت دریافت بهره در آئین مسیح بر اثر فتوای جان کالون رهبر پروتستانها از طرف دیگر ونیز افزایش فعالیت های بانکی و تکامل آن در فلزات قیمتی و نقل و انتقال وجوه از نقطه ای به نقطه ای دیگر و تسعیر پولهای خارجی بود با نشر اسکناس تبدیل پذیر به فلز ( طلا و نقره ) بصورت صد در صد باعث رونق بانکداری گردید و محلی برای قبول سپرده های نقدی مردم و دولت شد پراخت وام و اعطای اعتبار توسعه پیدا کرد و چک ( پول بانکی ) کم کم جز پول های در گردش شد . فعالیت و قدرت پولی این بانکداران به قدری توسعه پیدا کرد که حتی به پادشاهان ( حکام ) قرض می دادند و همین توسع فعالیت و استفاده بیش از حد اعتبارات بانکی به ورشکستگی های متعددی در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی منتهی شد و بالاخره منجر به وضع مقررات قانونی دایر به نفع عملیات بانکداران خصوصی در نشر اسکناس و ایجاد بانک های عمومی ( بانک های مرکزی ) در این آزمون گردید .

4- تشکیل بانک مرکزی
در پی گذشت زمان و رشد بی رویه بانک های ناشر اسکناس و عدم نظارت قانونی دولت بر عملیات بانکی موجب گردید تا بانک ها از موازین لازم برای ایجاد تسهیلات اعتباری و پرداخت وام تجاوز کرده و حتی حمایت مالی شرکت های سهامی را بدون محدودیت و بی توجه به عواقب آن در سیستم بانکی پذیرا شوند.
تندروی در اعطای اعتبارات و زیاده روی در پرداخت وام سرانجام موجب توقف و ورشکستگی بانک ها یکی پس از دیگری گردید بطوریکه دخالت نظارت دولت را مستقیم در کار بانکداری الزاما" عملی گردانید .
نیاز جوامع به برپائی بانک های تخصصی که معلول رشد صنعت و پیشرفت اقتصاد کشور ها بود سبب شد که در راستای نظارت دولت بر عملیات بانکی ، انتشار اسکناس را هم بطور انحصاری با تاسیس ( بانک ناشر اسکناس ، بانک مرکزی) بر عهده بگیرد و نظارت مستقیمی هم از طرف قانونگذار بر بانک های ناشر اسکناس نیز اعمال گردد. با این روش قانونی تعدد بانک های ناشر اسکناس سیر وحدت را طی کرد .
بعد از جنگ جهانی اول بحرانهای پولی در کشور های مختلف موجب اعتقاد بیشتر به لزوم حفظ ارزش پول از راه نظارت در نشر اسکناس شد .از اوائل قرن بیستم کشورها پذیرفتندکه وجود بانک ناشر اسکناس یا بانک مرکزی در هر کشوری می تواند با حفظ ارزش پول و تنظیم حجم اعتبارات و اعمال سیاست های پولی و نظارت بر عملیات کلیه بانک های تجاری و تخصصی از بروز بحران های پولی جلوگیری کرده و نقش اساسی را در رشد با توسعه اقتصادی کشور ایفا نمایند.
 

1- حسابرس در انجام یک حسابرسی مدیریت معمولاً برفعالیت هایی که فرصت بهبودهای موثرتری را ارئه می کنند تاکید بیشتری می گذارد. به عبارت دیگرحسابرس قالباً برای یافتن نارسایی های مدیریت کوشش می نماید.

2- در حسابرسی مدیریت شواهد حسابرسی عبارت است از واقعیت ها و اطلاعاتی که حسابرس برای نتیجه گیری درباره هدف حسابرسی به صورت یک بیانیه یا یک سوال در ارتباط با استفاده کارآمد و با صرفه از منابع سازمان برای تولید کالا یا ارائه خدمت مطرح است.
هدف حسابرس همواره متشکل از سه جزء اصلی است :
الف- ضوابط :
استانداردهای است که پیروی و اعمال آنها موجب استفاده کارآمد و یا صرف از منابع سازمان در راه تولید کالاها یا ارائه خدمات می شود استاندارهای حسابرسی مدیریت استاندارهای است که برای انجام فعالیتهای مورد رسیدگی قابل قبول و مناسب باشد.
ب- علل :
اعمال مدیران کارکنان یا نمایندگان آنان درسازمان مورد رسیدگی است که این اشخاص استانداردهای مناسب را برای انجام فعالیت یا اداره امور سازمان مربوط به طور کارآمد و با صرفه پذیرفته و اجرا کرده اند یا خیر.
ج- آثار :
مبلغ ، معیار یا نتایج اعمال واقعی مدیران کارکنان یا نمایندگان آنان را مقایسه با استانداردهای قابل قبول و مناسب برای انجام فعالیتهاست نظر به این که اندازه گیریها برمینای کارایی و توجیه اقتصادی انجام می شود اغلب نتایج اندازه یریها نیز می تواند برحسب ريال بیان گردد.

3- کلیه شواهدی که حسابرس برای نتیجه گیری درباره هدف حسابرسی مورد استفاده قرار می دهد باید مربوط با اهمیت و قابل اطمینان باشد همچنین شواهد مزبور باید برای قانع کردن نه تنها حسابرس بلکه سایر اشخاص ذیربطی که باید نتایج را قبول کنند نیز کفایت داشته باشد.
الف- مربوط بودن :
شواهد به معنای این است که اطلاعات با ضوابط هدف حسابرسی ارتباط داشته باشد اهمیت شواهد به این معنا است که اطلاعات باید به اندازه کافی واجد اهمیت باشدتا مورد توجه قرار گیرد.
ب- قابلیت اطمینان :
شواهد معمولاً به منبع اطلاعات بستگی دارد بنابراین شواهد مرتبط با هدف حسابرسی باید از منابع قابل اتکاگردآوری شود ازانجا که بیشتراطلاعات درحسابرسیهای مدیریت از منابع مختلفی چون مدارک، شهادت اشخاص و مشاهدات بدست می آید باید از قابل اتکا بوده هر یک از منابع مزبور اطمینان حاصل شود اما اطلاعات حاصل از مدارک کلی واحد مورد رسیدگی (همانند مدارک حسابداری) می تواند از لحاظ قابلیت اطیمان به طور یک جا موردبررسی قرار گیرد و آزمون جداگانه یکایک مدارک ضرورت ندارد انجام این کار با بررسی سیستم کنترل داخلی واحد مورد رسیدگی در ارتباط با مدارک مزبور امکان پذیر است.
ج- کافی بودن :
شواهد درحسابرسی های مدیریت به کمیت شواهدی بستگی دارد که حسابرس باید گردآوری کند تا بتواند به طور روشن قانع کننده نسبت به وجود نارسایی نتیجه گیری نماید چنانچه شواهد درباره شخص بخصوصی گردآوری شده باید قاطع باشد.
د- شواهد لازم در حسابرسی های مدیریت را می توان با استفاده از نمونه های آماری یا آزمون های جزئیات بدست آورد.
ه- قابلیت :
شواهدی که از رایانه بدست می آید باید با بررسی سیستم کنترل داخلی و کنترلهای مدیریت رایانه تعیین گردد.
نظر به اینکه حسابرس در گردآوری ارزیابی شواهد تخصص دارد قاعدتاً باید بتواند این وظیفه را در موارد اداری همچون موارد فنی وحرفه ای به انجام برساند بنابراین فعالت های حسابرسی وی برای گردآوری شواهد می تواند تا آنجا گسترش یابد که کلیه فعالیت های سازمان مورد رسیدگی را در برگیرد و تنها به فعالیت های مالی محدود نشود .

4- هر حسابرسی مدیریت چهار مرحله به شرح زیردارد :
الف- بررسی مقدماتی :
حسابرس در این مرحله اطلاعات کلی و سوابق امر را درباره سازمان و فعالت های آن گردآوری می کند سپس فعالیت یا فعالیت هایی که نقاط ضعف آشکار دارد را مشخص و هدف مقدماتی حسابرسی را بیان و برای بررسی و آزمون کنترل های مدیریت مربوط به فعالیت انتخابی تهیه می نماید.
ب- بررسی و آزمون کنترل های مدیریت :
حسابرس درباره هرسه جزء هدف حسابرسی از طریق سازمان گردآوری و براساس آن به مدیریت سازمان گردآوری و براساس آن به پرسشهای زیر پاسخ می دهد :
- آیا ضوابط قابل قبول است ؟
- آیا اعمال شخص یا اشخاص (علل) موجب بروز آثاری شده است ؟
- آیا این آثار واجد اهمیت کافی برای تدوین یک هدف قطعی حسابرسی می باشد ؟
حسابرس درخلال بررسی کنترل های مدیریت می تواند شواهدی را درارتباط با قابلیت اتکای اطلاعات بدست آمده از کنترل های مدیریت نیز گردآوری کند حسابرس سپس یک برنامه برای رسیدگی های تفصیلی تهیه می نماید .
ج- رسیدگی های تفصیلی :
در این مرحله حسابرس شواهد کافی مربوط با اهمیت و قابل اطمینان را درباره هدف حسابرسی که آیا اعمال برخی افراد یا گروه ها منطبق با استاندارهای قابل قبول عملیاتی بوده و به طور کارآمد و با صرفه در چارچوب یک فعالیت مشخص مدیریت انجام گرفته است گردآوری می کند سپس حسابرس این شواهد را به منظور نتیجه گیری درباره هدف حسابرسی تلخیص و ارزیابی می نماید .
د- تهیه گزارش :
حسابرس بر اساس رسیدگی های تفصیلی و نتایج حاصل از آن گزارش حسابرسی را تنظیم و همراه شواهد کافی برای پشتیبانی از نتایج به شخص ثالث ارائه می کند .
حسابرس پیش از تعیین فعالیت مشخصی که مورد رسیدگی قرار خواهد گرفته باید محدوده رسیدگی خود یعنی امور اداری ، تولید ، مالی، بازاریابی ، حمل و نقل یا سایر فعالیتهای سازمان تعیین کند .
انتخاب محدوده به عواملی چون مبلغ پول دریافتی یا پرداختی اطلاعات شخصی حسابرس از کنترل های مدیریت در محدوده مورد نظر علاقه های مدیریت یا مقامات قانونی یا خط مشی ها یا سایر موارد مشابه بستگی دارد .
 

اگر چه نتایج حسابرسی های مدیریت برنامه براساس شواهد حسابرسی بدست می آید اما اینگونه حسابرسی ها به سه جزء اصلی مشترک زیر مبتنی می باشند :
- استاندارهای مناسب.
- پیروی کردن یا نکردن افراد یا سازمانها از این استانداردها.
- نتایج حاصل از اعمال افراد یا سازمانها با توجه به رعایت کردن یا نکردن استانداردهای مزبور.
 

اهداف حسابرسی عملکرد

هدف از حسابرسي عملكرد مديريت، انجام يك يا تركيبي از موارد زير حسب در خواست مديريت است:
ارزيابي عملكرد
عبارت از مقايسه و تحليل شيوه ها و روش هاي انجام فعاليت هاي واحد اقتصادي با اهداف و استراتژي از پيش تعيين شده است.
شناسايي فرصت هاو بهبود فعاليت هاي عملياتي
منظور از بهبود فعاليت هاي عملياتي و عملكرد، افزايش بازده اقتصادي، ارزيابي صرفه اقتصادي هزينه ها، كارآيي، اثر بخشي و يا تركيبي از اين عوامل است.
حسابرسي عملياتي فرصت هاي موجود و قابل دسترس براي بهبود روش هاي اجرايي را از طريق بررسي و شناخت جامع، ارزيابي تجزيه و تحليل، مصاحبه با افراد واجد شرايط و ذي صلاح (درون سازماني و برون سازماني)، مشاهده عمليات، بررسي گزارش هاي جاري و گذشته، بررسي معاملات، شاخص هاي عمده موفقيت، برنامه استراتژيك، اقدامات استراتژيك، مقايسه با استانداردهاي صنعت و رقبا به كارگيري قضاوت حرفه اي و... براساس تجربه و ساير ابزارهاي مناسب و عقلائي شناسايي و اظهار نظر مي كند.
ارائه پيشنهاد براي بهبود عمليات يا ضرورت اقدامات اصلاحي
ماهيت، نوع و دامنه پيشنهادي ارائه شده در فرآيند حسابرسي عملياتي بسيار متفاوت است.
دراغلب موارد، گروه حسابرسان عملكرد مديريت، مي توانند متناسب با ماهيت و اهميت موضوع پيشنهادهاي خاص ارائه كنند. چنانچه در ساير موارد و حوزه هاي مورد حسابرسي عملياتي بررسي هاي عميق تر و گسترده تري نياز باشد، گروه حسابرسان مديريت مي توانند دلايل نياز به انجام بررسي هاي بيشتر ارائه كنند.
پيگيري تصميم هاي عملياتي و اقدامات اجرايي
آنچه در حسابرسي مالي و كنترل هاي داخلي صورت مي پذيرد و مورد نظر حسابرسان مستقل و بازرس قانوني است، وضعيت فعلي واحد اقتصادي و پيشينه آن است. وضعيت فعلي كه به طور عمده بيانگر ارزش هاي تاريخي بسيار دور و نزديك مي باشد. آنچه از اهميت ويژه برخوردار است و در حسابرسي مالي و تجزيه و تحليل صورت هاي مالي چندان عميق و گسترده مورد بررسي قرار نمي گيرد، شرايط اقتصادي، استراتژي مالي، برنامه و تصميم هاي عملياتي، اقدامات اجرائي و ... براي دستيابي به اهداف واحد اقتصادي است، كه تا حدي به نحوه عملكرد كيفي و كمي مديريت بستگي دارد.

مديريت عبارت است از برنامه ريزي براي گردآوري و ارزيابي اطلاعات مربوط وكافي وهمچنين شواهد قابل اطمينان توسط حسابرسي مستقل درارتباط با این هدف حسابرسی مستقل در ارتباط با این هدف حسابرسی که آیا مدیریت یا کارکنان واحد مورد رسیدگی اصول و استانداردهای مناسب را درارتباط با حسابداری مدیریت و عملیات به منظور بکارگیری منابع واحد تجاری توام با کارائی توجیه اقتصادی یا اثر بخشی اعمال کرده اند یا خیر. با استفاده از تعریف بالا می توان دو وجه اصلی حسابرسی عملکرد یعنی حسابرسی مدیریت و حسابرسی برنامه را تعریف و تشریح کرد.

در هر واحد تجاری یا صنتعی برنامه یا نتایج نهایی مورد نظر آن واحد ارتباط دارد نتایج نهایی که غالباً هدف ها یا نتایج مورد انتظار نیز نامیده می شوند مبنای تعیین جهتی است که واحد تجاری برای توسعه روشهای تولید یک محصول یا ارائه یک خدمت انتخاب می کند به عبارت دیگر روشها تعیین کننده نتایج نهایی نیستند بلکه نتایج نهایی(هدفها) روشهای دستیابی به هدفها را معلوم می کنند معمولاً نتایج نهایی مستقیماً با یک محصول یا خدمت مرتبط است درحالی که ممکن است محصولات یا خدمات بسیاری توسط واحد تجاری تولید ارائه شود بنابراین چنانچه واحد تجاری بخواهدیا اثر بخشی به هدفهای برنامه دستیابی پیدا کند لازم است که قبل از اقدام به تعیین و توسعه فرایند تولید از نتایج مورد انتظار آگاه باشند.
همانگونه که ملاحظه می شود حسابرسی برنامه از حسابرسی مدیریت متمایز است و استفاده اثر بخش واحد تجاری را از منابع تحت کنترل آن به منظور دستیابی به نتایج مورد انتظار ارزیابی وگزارش می کند برخلاف ساختار و سلسله مراتب سازمانی که در اغلب ارگانها و واحدهای تجاری به طور دقیق تعریف می شود واحد برنامه ممکن است بدون جهت پراکنده و فاقد تعریف دقیق باشدحتی ممکن است تعیین مسئول مدیریت برنامه نیز به آسانی امکان پذیر نباشد.
با وجود آن که ممکن است برنامه ها دارای ساختار دقیقی نباشد معهذا تعریف آن ضرورت دارد بسیاری از واحدهای تجاری امروزه نیز به سوی مدیریت برنامه متمایل شده تا حدی ساختار و سلسله مراتب سنتی سازمانی را از دست داده اند برای مثال وظیفه تهیه لیست و پرداخت حقوق و دستمزد انجام می شد و حتی نگهداری ساعات کارگران در کارخانه نیز برعده نماینده آن دایره بود اما امروزه دایره عملیاتی پرداخت حقوق و دستمزد شده است به طور مشابه برنامه هایی چون حفاظت محیط زیست پراکنده باشد اگرچه مسئولیت کلی آن به عهده یک بخش یا دایره سازمان واگذار شده است.
در برخی موارد نتایج مورد انتظار توسط بالاترین مقام سازمان یا واحد تجاری تعیین می شود در موارد دیگر ممکن است نتایج مورد انتظار معلوم یا حتی تعیین نشده باشد اگرچه مدیر یک برنامه قبل از شروع عملیات باید ازنتایج مورد انتظاربرنامه خود آگاه باشد اما برنامه ها اغلب پیش ازتعیین نتایج مشخص شروع می شوند بنابراین حسابرس باید قبل از شروع حسابرسی برنامه نتایج مورد انتظار برنامه را با هماهنگی و موافقت مدیر برنامه مشخص کند.
اینک می توان به استفاده از تعریف نظری و جامع حسابرسی عملکرد برنامه به شرح زیراقدام کرد .
حسابرسی برنامه عبارت است از برنامه ریزی برای گردآوری و ارزیابی اطلاعات مربوط و کافی و همچنین شواهد قابل اطمینان توسط حسابرس مستقل در ارتباط با این هدف حسابرس که آیا مدیریت کارکنان واحد رسیدگی یا نمایندگان آنان استانداردهای مناسبی را برای دستیابی به نتایج مورد انتظار مقامات بالاتر به طور اثر بخش اعمال کرده اند یا خیر.
 

مدیریت از دیدگاه حسابرسی مدیریت شامل کلیه فعالیتهای درونی واحدی است که در مقابل رده بالاتر مسئولیت دارد فعالیتهای مزبورشامل حسابداری ،خرید تولید امورپرسنلی ،تحقیق و توسعه یه هرنوع فعالیت دیگری است که توسط واحدمورد رسیدگی اجرا می شودحسابرسی مدیریت به منظور تعیین بهترین نحوه استفاده ازنیروی انسانی موادکالا ماشین الات وتجهیزات و اطلاعات واحد موردرسیدگی انجام می گیرد.
بهترین استفاده ازمنابع می توان به کمک روشهای زیر تعیین کرد:
- ثابت نگهداشتن درامد فروش یا منافع و کاهش بهای تمام شده یا مخارج.
- ثابت نگهداشتن بهای تمام شده یا مخارج و افزایش در آمد فروش یا منافع.
- افزایش در آمد فروش یا منافع به نسبتی بیشتر از نرخ افزاری بهای تمام شده یا مخارج.
در وظیفه حسابرسی مدیریت غالباً حسابرس استاندارهای مطلوب را تعیین می کند تا بتوان شواهد قابل اطمینان را در ارتباط با هدف حسابرسی گردآوری نمود. حسابرسی مسئولیت دارد به اشخاص ثالث اطلاع دهد که آیا مدیریت واحد و عملیات مورد ارزیابی با کارایی و توجیه اقتصادی انجام شده است یا خیر.
در حسابرسی مدیریت اصطلاحی که برای نتایج حاصل و شواهد پشتیبان آن مورد استفاده قرار می گیرد واژه یافته ها است. اینک می توان ازتعریف نظری حسابرسی عملکرد مدیریت به عنوان مبنایی برای تعریف حسابرسی مدیریت به شرح زیر استفاده کرد:
حسابرسی مدیریت عبارت است از برنامه ریزی برای گرد آوری و ارزیابی اطلاعات مربوط و کافی و همچنین شواهد قابل اطمینان توسط حسابرس مستقل در ارتباط با این هدف حسابرسی که آیا مدیریت یا کارکنان واحد مورد رسیدگی قوانین و مقررات خط مشی و روشها یا سایر استاندارهای مناسب مدیریت را به منظور بکارگیری منابع واحد تجاری توام یا کارائی و توجیه اقتصادی اعمال کرده اند یا همچنان نتوانسته اند .
 

رکوردشکنی‌های تورمی که از اواسط سال 1391 آغاز شده بود، تا اواسط سال 1392 ادامه یافت و نرخ تورم با افزایش ماه به ماه از حدود 22 درصد در شهریور 1391، به فراتر از 40 درصد در شهریور 1392 رسید. اما صعود نرخ تورم از مهرماه 1392 متوقف شد و پس از آن نرخ تورم روند نزولی را در پیش گرفت. در عین حال برآورد می‌شود تا در پایان اسفند نرخ تورم تا مرز 35 درصد و نرخ تورم نقطه به نقطه که رکورد 45 درصد را در خرداد 1392 به ثبت رسانده بود، تا مرز 20 درصد کاهش یابد. اما سوالی که مردم، کارشناسان و سیاستگذاران اقتصادی با آن مواجه هستند این است که سمت و سوی نرخ تورم در سال 1393 چگونه خواهد بود؟

برای پاسخ به این سوال بررسی مهم‌ترین عوامل بنیادی تعیین‌کننده نرخ تورم از جمله رشد نقدینگی، رشد اقتصادی، نرخ ارز و قیمت حامل‌های انرژی ضرورت دارد که در ادامه بدان پرداخته خواهد شد.

پیامدهای تورمی رشد نقدینگی

از منظر علم اقتصاد، مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده نرخ تورم، نرخ رشد نقدینگی است؛ به نحوی که افزایش نرخ رشد نقدینگی،‌ اثر افزایشی بر نرخ تورم دارد و در مقابل کاهش نرخ رشد نقدینگی اثر کاهشی بر نرخ تورم خواهد داشت. البته باید توجه داشت که این تحلیل، عمدتاً تحلیلی میان‌مدت و بلندمدت است، در حالی که در کوتاه‌مدت، عوامل دیگر می‌توانند اثرات قابل ملاحظه، اما مقطعی بر نرخ تورم بر جای گذارند. بررسی تجربه تاریخی ایران نیز تایید می‌کند که عامل اصلی تغییرات نرخ تورم در اقتصاد ایران، تغییرات نرخ رشد نقدینگی بوده است. البته تغییر نرخ رشد نقدینگی با یک وقفه زمانی اثرات خود را بر نرخ تورم آشکار می‌کند که به نظر می‌رسد در اقتصاد ایران این وقفه حدود یک سال است. بر این اساس تغییر نرخ رشد نقدینگی در هر زمان، اثرات تورمی یا ضدتورمی خود را حدود یک سال بعد بروز خواهد داد.

نرخ رشد نقدینگی در اقتصاد کشور در سال 1392 با وجود اینکه نسبت به رشد نقدینگی سال 1391 اندکی کاهش یافته است، اما همچنان در سطوح بالایی قرار دارد به نحوی که نرخ رشد نقدینگی در پایان آذرماه به 28 درصد رسیده است. از آنجا که اثرات تورمی نرخ رشد بالای نقدینگی در سال 1392، در سال 1393 به مرور بروز خواهد یافت، بنابراین از ناحیه رشد نقدینگی نمی‌توان کاهشی قابل توجه در نرخ تورم سال 1393 را انتظار داشت. اگرچه انتظار می‌رود رشد نقدینگی در سال 1393 و تحت سیاست‌های محافظه‌کارانه پولی و مالی دولت، با کاهش قابل توجه مواجه شود، اما اثرات ضدتورمی این فرآیند، به مرور و در سال 1394 بروز و ظهور خواهد یافت.

پیامدهای تورمی رشد اقتصادی

بر اساس مبانی نظری اقتصاد، افزایش رشد اقتصادی اثرات کاهشی بر نرخ تورم و در مقابل کاهش رشد اقتصادی، اثرات افزایشی بر نرخ تورم بر جای خواهد گذاشت. انتظار می‌رود سال 1393 و پس از ثبت نرخ‌های رشد اقتصادی منفی، سال بازگشت اقتصاد ایران به مدار رشد اقتصادی باشد. بر این اساس افزایش رشد اقتصادی، پیامدهای ضد‌تورمی هر چند محدودی را در سال 1393 خواهد داشت.

پیامدهای تورمی ثبات ارزی

بررسی شرایط اقتصاد کشور نشان می‌دهد عامل اصلی جهش نرخ تورم به مرز 40 درصد در سال 1392، جهش‌های نرخ ارز و رکوردشکنی‌های پی‌درپی آن تا پایان بهار 1392 بوده است. جهش نرخ ارز به فراتر از 3500 تومان تا خرداد سال 1392، حداقل در کوتاه‌مدت از دو مسیر مستقیم و غیرمستقیم موجب افزایش نرخ تورم شد. از آنجا که کالاهای وارداتی بخشی از سبد مصرفی شاخص را تشکیل می‌دهد، افزایش نرخ ارز از طریق افزایش قیمت ریالی کالاهای وارداتی، به صورت مستقیم به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و در نتیجه نرخ تورم انجامید. همچنین از آنجا که کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای وارداتی بخشی از هزینه‌های تولید داخلی را شامل می‌شود،‌ افزایش نرخ ارز از طریق افزایش هزینه‌های تولید به صورت غیرمستقیم به افزایش قیمت محصولات تولیدکنندگان داخلی و در نتیجه افزایش نرخ تورم منتهی شد. علاوه بر این،‌ جهش نرخ ارز به لحاظ روانی به انتظارات تورمی در اقتصاد کشور دامن زد و افزایش انتظارات تورمی خود به یکی از عوامل افزایش نرخ تورم در کوتاه‌مدت تبدیل شد.

اما با انتخاب دولت جدید، مسیر تحولات بازار ارز پس از انتخابات خرداد 1392، نسبت به دوره پیش از آن دچار چرخشی آشکار شد. فارغ از رویکردها و سیاست‌های داخلی، رویکرد اصلی دولت روحانی در سیاست خارجی، بهبود روابط خارجی و تمرکز بر حل و فصل پرونده هسته‌ای و رفع تحریم‌هاست. انتخاب چنین رویکردی در سیاست خارجی و کسب موفقیت‌های بزرگ طی مدتی کوتاه، سیگنال خود را به بازار ارز داده است و بازار ارز را با ثبات نسبی همراه کرده به نحوی که هر دلار در مرز 3000 تومان به تعادل نسبی رسیده است. ثبات نرخ ارز از تابستان 1392 کلیدی‌ترین عامل کاهش سریع و قابل توجه نرخ تورم (عمدتاً تورم نقطه به نقطه) بوده است.

با توجه به مجموعه شرایط اقتصادی و سیاسی انتظار می‌رود ثبات ارزی در سال 1393 نیز تداوم یابد. به ویژه دستیابی به توافق نهایی در موضوع هسته‌ای می‌تواند حفظ ثبات ارزی را تحکیم کند. بر این اساس انتظار می‌رود تداوم ثبات ارزی در سال 1393، یکی از مهم‌ترین عوامل نزول و سپس ثبات نرخ تورم در سال 1393 باشد.

پیامدهای تورمی اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها

برای تحلیل بهتر پیامدهای تورمی اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، ابتدا باید میان اثرات مستقیم و غیرمستقیم ناشی از اجرای فاز دوم هدفمندی بر سطح عمومی قیمت‌ها و نرخ تورم، تفکیک قائل شد. از آنجا که کالاهای یارانه‌ای به ویژه انرژی جزیی از سبد مصرفی شاخص هستند، افزایش قیمت این کالاها به طور مستقیم (بدون در نظر گرفتن اثر افزایش قیمت انرژی بر قیمت سایر کالاها) اثر افزایشی بر سطح عمومی قیمت‌ها خواهد گذاشت. این اثر مستقیم خالق یک اثر تورمی مقطعی است که بلافاصله در همان دوره اصلاح قیمتی نمود می‌یابد. از آنجا که انرژی یک عامل تولید نیز است، طبیعی است که افزایش قیمت آن در اثر اجرای این قانون، از طریق افزایش هزینه‌های تولید سایر کالاها، زنجیره‌ای از افزایش قیمت را در سایر بازارها و کالاها (البته به مقادیر مختلف) در یک دوره کوتاه‌مدت ایجاد خواهد کرد که با توجه به وزن هر کالا در سبد شاخص، سطح عمومی قیمت‌ها و نرخ تورم را افزایش خواهد داد. مساله دیگر، تراز بودجه فاز دوم هدفمندی یارانه‌هاست که در صورت بروز کسری (که در فاز اول اتفاق افتاد)، می‌تواند از مسیر خلق نقدینگی، اثرات تورمی اجرای فاز دوم هدفمندی را تقویت کند.

با توجه به سیاست‌ها و رویکردهای دولت روحانی، انتظار می‌رود فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها کاملاً متفاوت از فاز اول هدفمندی یارانه‌ها اجرا شود. به نظر می‌رسد در فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها، افزایش قیمت حامل‌های انرژی محدود بوده و شیوه بازتوزیع منابع حاصل از آن به صورت ملموسی بهبود یابد. در عین حال به احتمال بسیار قوی، فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها با کسری بودجه مواجه نخواهد شد. بر این اساس انتظار می‌رود پیامدهای تورمی اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها در سطوحی کمتر از پنج درصد، محدود شود. 

مسیر نرخ تورم در سال 1393

اما مسیر نرخ تورم در سال 1393 با توجه به مجموعه شرایط اقتصادی، چگونه خواهد بود؟ در حالی به استقبال سال 1393 می‌رویم، که نرخ تورم نقطه به نقطه در فروردین به سطوحی پایین‌تر از 20 درصد خواهد رسید. فاصله بیش از 20 درصدی نرخ تورم میانگین از نرخ تورم نقطه به نقطه به تنهایی حاکی از آن است که نرخ تورم (میانگین) در ماه‌های ابتدایی سال 1393 با سرعت قابل توجهی به سمت سطوح 20 درصد میل خواهد کرد. اما اینکه نرخ تورم در سطوحی کمتر از 20 درصد به ثبات خواهد رسید، کاملاً به مجموعه شرایط اقتصادی‌-‌سیاسی بستگی دارد. در حالی که نرخ‌های بالای رشد نقدینگی، اثرات ضد‌تورمی قابل ملاحظه‌ای را برای سال 1393 نشان نمی‌دهد و اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها نیز پیامدهای تورمی هرچند محدودی را دربر خواهد داشت، اما بازگشت اقتصاد ایران به مدار رشد اقتصادی و مهم‌تر از همه تداوم ثبات ارزی در سال 1393، می‌تواند نویدبخش این موضوع باشد که نرخ تورم در سال 1393 در سطوحی پایین‌تر از 20 درصد به ثبات نسبی خواهد رسید. در نهایت و در صورتی که دولت موفق به مهار نرخ رشد نقدینگی در سطوحی پایین‌تر از 20 درصد در سال 1393 شود و به شرط تداوم ثبات ارزی و دستیابی به توافق نهایی هسته‌ای، می‌توان انتظار داشت در اقتصاد ایران دستیابی به نرخ تورم تک‌رقمی در سال 1394 قابل حصول شود.